Languages

Prelegeto: Kultura Renkontiĝo en Budhismo – La Estonteco de la Tri Budhanaj Tradicioj (3)

Slide6

Ĉina Budhismo

La nuna stato de Ĉina Budhismo estas ege interesa ĉar la situacio rapide ŝanĝiĝas. La Ĉina Budhismo fariĝis granda religio en Ĉinio dum la unua jarmilo P.K. sed iom post iom malvigliĝis dum la dua jarmilo. Dum la posta periodo, Ĉina Budhismo fariĝis pli ĉineca kaj la tri instruoj de Ĉinio: Konfucianismo, Daŭismo, kaj Budhismo iom kunfadiĝis. En la 20a jarcento, Ĉina Budhismo en Ĉinio multe suferis pro mililtoj kaj politika malstabileco. Tamen Japana Budhismo, kies kerno estis Ĉina Budhismo, disvastiĝis al la cetera mondo pro la forteco de Japanio politike, kulture, kaj ekonomie. Japanaj budhanoj modernigis budhismon per akademia esploro pri la ĉinaj budhismaj sutroj. Pro tio preskaŭ ĉiuj aziaj budhanoj nuntempe uzas la japanan Taishō-tripitakon. Pro la frua misia agado de japanaj budhanoj tra la mondo, la vorto por meditado en la orienta azia budhisma tradicio estas konata kiel “zen” laŭ la japana prononcado kaj ne “ĉan” laŭ la mandarena ĉina maniero.

Sed ĉio ĉi rapide ŝanĝiĝis pro la ekonomia kresko de Ĉinio kaj Orienta Azio ĝenerale. Inter la diversaj ĉinaj komunumoj, Budhismo plej aktivas en Tajvano. Tie troviĝas tri grandaj groupoj kun internacia influo: Foguangshan 佛光山 “Budha Lumo,” Fagushan 法鼓山 “Dharma Drum,” Tzu-Chi Fondaĵo 慈濟基金會. Fogŭangŝan (BLIA) estas unu el la plej grandaj budhanaj organizoj de la ĉina budhisma tradicio kaj ties centroj troviĝas preskaŭ en ĉiuj landoj kaj ĉefaj urboj en la kvin kontinentoj. Fagushan estas notita per ties akademia atingo. Unu el ties projektoj estas CBETA, kiu estas diĝitaligo de la ĉinaj budhismaj tekstoj, kaj estas vaste uzata. Laste Tzu-Chi estas la plej granda bonfara budhana organizo kun pli ol 10 milionoj da membroj en 47 landoj. La budhanoj en aliaj aziaj landoj estas multnombraj sed ne ekzistas grandaj organizoj kiel tiuj en Tajvano.

En Ĉinio tamen ekzistas unikaj oportunoj por Budhismo en la estonteco. Unue, la nuna ĉina registaro estas tre favora al Budhismo, kiu estis konsiderata helpa socia faktoro kaj unuigilo de amikoj tra la mondo, ĉu kulture, ĉu politike. Due, troviĝas ĉiuj tri tradicioj de Budhismo ene de Ĉinio kun longaj historoj. La Teravada tradicio troviĝas en la Yunnan-gubernio kaj sud-okcidentaj partoj de Ĉinio kiu ligiĝas al Birmo kaj Tajlando. La Tibeta tradicio troviĝas en la Tibeta kaj Mongola regionoj. Laste la Ĉina Mahajana tradicio troviĝas en la ceteraj partoj de Ĉinio. La tri tradicioj vivantaj plejparte harmonie kunekzistas.

Laste mi ŝatus montri al vi la Ci Ŝan Monaĥejo 慈山寺 kie mi nun troviĝas. Profesie mi okupiĝas pri esploro pri Budhismo kaj mia laborejo troviĝas en budhisma art-muzeo ene de la monaĥejo. En la muzeo troviĝas la tripitakoj de la tri tradicioj – la palia de la teravada tradicio, la tibeta de la tibeta tradicio, kaj la ĉina de la ĉina tradicio. Krom moderniĝo de Budhismo, unu el la plej signifoplenaj disvolviĝoj de Budhismo dum la venontaj jardekoj estas verŝajne la reciproka influo inter la tri tradicioj. Tian disvolviĝon ni atestos eble en Ĉinio.

(fino)

Slide7 Slide10 Slide9 Slide8

Prelegeto: Kultura Renkontiĝo en Budhismo – La Estonteco de la Tri Budhanaj Tradicioj (1)


Slide1

2a Virtuala Kongreso de Esperanto (17-24 Julio, 2021)

Dato: 24an Julio, 2021

Tempo: 12:00 ĝis 13:25 (UTC) / 20:00 ĝis 21:25 (Honkonga tempo)

En la nuntempa mondo troiviĝas ĉefe tri tradicioj de Budhismo. Kvankam ĉiuj membroj de la tri tradicioj konsideras sin aŭtentikajn posteuloj kaj dissendantojn de la instruoj de la Budho, ties aspektoj, ritoj, kaj mem la praktikaj instruoj estas sufiĉe malsamaj. Tiuj ĉi malsameco estas plejparte rezulto de la kultroj en kiuj la tradicioj disvolviĝis. Kiel moderna budhano, estas grave ke ni komprenu tiun ĉi kulturan fenomenon.

En tiu ĉi prelegeto, ni ne parolos pri la pasinteco pri la tri tradicioj, ĉar tiu estas temo por aparta prelego. Ni interesiĝas tie ĉi ĉefe pri la nuno kaj la estonteco, precipe la estonteco de tiuj tri budhanaj tradicioj. Tamen kiel enkonduko, estas kelkaj bazaj historikaj faktoj pri la tri tradicioj kiujn ni nepre komprenu.

La Budho ekzistas kiel homo kaj instruisto antaŭ 2500 jaroj. Li ne estis mita persono aŭ dio malgraŭ la postaj onidiroj kaj verkaĵoj. Li nomiĝis Gautama Siddhārtha, konata ankaŭ kiel Śākyamuni, la saĝulo de la klano Śākya, kiu troviĝas en nuntempa Nepalo aŭ nordorienta Barato. La detaloj de lia vivo, kun ties bazaj instruoj, estas konservitaj en la sankta tripitako de la teravada tradicio. Pro tio kiam oni parolas pri la teravada tradicio, la tradicio de la instruoj de la pliaĝuloj (thera/sthavīra), oni pensas ankaŭ pri la plej antikva formo de budhismo, kies monaĥoj sekvis antikvajn ritojn kaj religiajn agojn kiel almozpetadon, meditadon, kaj ĉantadon de budhismaj sutroj en la antikva barata lingvo kiu nomiĝas Pali. Sed ni ne forgesu ke fakte la antikva formo de budhismo kaj la moderna teravada tradicio de budhismo ne estas ekzakte sama afero. La teravada tradicio malaperis en Barato kaj disvolviĝis en Śrilanko kaj poste Sudorienta Azio, en landoj kiel Birmao kaj Tajlando. Dank’al la teravadaj monaĥoj en tiuj postaj landoj, la antikvaj instruoj de la Budho estis konservitaj en la antikva lingvo Pali kaj ankaŭ aliaj lokoj lingvoj.

La teravada budhismo estas konata kiel la suda budhisma tradicio. Troviĝas ankaŭ la norda tradicio kiu estas konata kiel Mahajana Budhismo, la “granda veturilo”. Ĝi disvolviĝis dum kelkaj jarcentoj post la forpaso de la historika Budho. La ĉefa lingvo de tiu ĉi tradicio estis la Sanskrito, la sankta lingvo de antikva Barato kaj Brahmanismo. La ĉinaj kaj tibetaj budhismaj tradicioj estis elkreskaĵoj de tie-ĉi tradicio. Inter la du tradicioj, la ĉina estas pli antikva. Ĝi komenciĝis en la unua jarcento kiam budhanaj monaĥoj el Centra Azio kaj Barato eniris Ĉinion per la Silkaj Vojoj. La ĉinoj entuziasme akceptis la religion kaj tradukis amazon de mahajanajn tekstojn, multaj el kiuj eĉ ne plu ekzistas en ties originaj barataj lingvoj. Kontraste al la pliantikva ĉina tradicio estas la tibeta tradicio, kiu komenciĝis pli poste ekde la sepa jarcento P.K. Ĉar en Barato Budismo jam estis en la fina fazo de disvolviĝo kun multaj hindaj trajtoj, Tibeta Budhismo enhavas multajn trajtojn de siatempaj barataj religioj kaj ankaŭ de la denaska tibeta religio (Bon). Krome la tibeta tradicio estis unika se temas pri la strukturo de la religio. En aliaj tradicioj oni sekvas la tri ĵuvelojn – la Budho, la Darmo (Instruo), kaj la Samgo (gemonaĥa kaj laika komunumo). Sed en la tibeta tradicio la religia gvidanto ludas ankaŭ gravan rolon, ĉu persone al la indivudaj budhanoj, ĉu kolektive al la religia komunumo. Ties laikaj budhanoj ofte havas tre intiman rilaton al la guruon (Rinpoche) kaj ekzistas ekz. Panĉen-lamaoj kaj Dalaj-lamaoj kiuj funkcias kvazaŭ la papoj en katolika kristanismo kun ne nur religian sed ankaŭ politikan povon en la historio de tiu ĉi tradicio.

Nun ni turnu nin al la nuno kaj la estonteco de tiuj-ĉi tri tradicioj. Mia tezeto estas ke ĉiuj tradicioj estas la rezulto de kultura kunfandado kaj tiu-ĉi tendenco daŭre transformas la tradiciojn. Pro tio ni atentiĝu pri ia ajn klopodo de iu ajn imagoplene prezenti Budhismon kiel homogenan universalan religion kun senŝanĝa mesaĝo de la ĉioscia kaj ĉiopova Budho.


Slide2 Slide3


Foto de prelegeto de Mak (fotita de So Gilsu)

 

 

麥氏源流與上古漢語“麥”(*mlək)的古印歐詞源

“麥”儘管算是廣東大姓,卻不見於《百家姓》。北宋年代的《廣韻》,把“麥”一字收進入聲字裡,並作以下的記載:

白虎通》云:麥金也,金王而生,火王而死。又姓,隋有將軍麥鐵杖,嶺南人,俗作麦。莫獲切,八。

可見麥姓有至少過千年的歷史,而且與嶺南地區有密切的關係。

《白虎通》是後漢作品,幾乎同年代的《說文解字》,把“麥”字解為“芒穀。有芒朿之穀也。”古代的五穀有不同的說法,一般包含黍、稷、麥、稻,偶爾豆、麻、黍等亦包含其中。其中帶芒,有麥和稻米,兩者都是中國近現代北方和南方的重要食糧。考古發現稻米在珠江和黃河流域有超過八千年的歷史。

那麼麥呢?

對南方人來說,稻米不單是主要食糧,還可以說是生命的一部分。過去聽說香港人出外旅遊,因為擔心沒有好飯吃,還自備米和電飯煲呢!不過去過北方的朋友不難發現,米飯在中國很多地方不算是主食,有時候餸吃完了才補一碗米飯,不像南方飯餸是跟米飯一同吃的。北方人吃麵食多,麵是麵粉做的,看到“麵”字裡的“麥”,便知道原料是麥。奇怪的是,中文裡我們現在都說小麥和大麥,光說“麥”大家有時弄不清楚是“大麥”、“小麥”、“燕麥”還是“蕎麥”。以上四種“麥”,英語分別是barley、wheat、oat和buckwheat,是四種完全不同的穀物。但做麵食的,一般是小麥(也有蕎麥等麵)。我們吃的麵包、餅乾、意大利粉、拉麵、油條、雲吞和餃子的皮,甚至啤酒,全都是小麥製成的。以全球產量計,玉米第一,小麥就是第二了。

 

不過,小麥種植的發源地,原來並不是在北方的中國,而是中東和西亞地區,特別是約旦、敘利亞,現在戰亂橫生的那一帶。據科學考證,有超過一萬一千年的歷史。美索不達米亞幾乎一萬年前不但栽種小麥,還有製造啤酒呢!小麥傳到中國,至少有是公元前三四千年的時。科學家在中國各地發現一些古代碳化的麥粒,儘管沒有達成完全一致的結論,但確實說明了中國地區是先稻米,後小麥,而且麥是從西方經過幾千年,穿越了中亞地區,慢慢的傳過來的(圖)。

 GSA

最奇怪的是“麥”這一姓卻出現於嶺南,既不是種麥的地區,過去也沒有以麵食為主食的文化。反而種植小麥的北方,卻幾乎沒有聽過有姓麥的!今年三月參加了於中文大學主辦的李約瑟研討會[短評],與會的趙志平教授(中國社會科學院)發表了一篇關於古代小麥傳入中國的考古發現的文章,說明小麥傳入中國境內可能早至距今4500年,比過去三四千年的說法要早,傳播路線分草原和綠洲兩路,都是源於西亞。還有很早就逐步取替了粟和黍兩種小米,最後形成「南稻北麥」的農業生產格局。

按《麥氏族譜》還有《廣韻》的佐證,隋代的麥鐵杖將軍是嶺南人,隨軍攻打突厥。所以說到南北朝以後的南方,不是戰國時代描寫的南方,南蠻荒野之地,而且南北相通,由於北方長期處於戰亂還有北方外族入侵和往南遷徙,南方逐漸成為承傳中原文化的根據地,和中國近千年的經濟和文化發展核心。一個南方的“麥”姓,裡面隱藏了一段鮮為人知,穿越時空和地域,超過千、甚至萬年的文化交流史。

一個“麥”字,包含了什麼秘密?儘管如上所述,麥是外來物,但字見於金文,甚至更早的甲骨文,所以說在中國已經有一段十分悠長的歷史了。不過一個字的歷史,除了文字外,還有歷史更早的讀音。那就是說,一個字的發音,其中包含了遠古的記憶,往往超越文字。文字有實物為證,還有作為歷史記憶實物不變。語音則世代相傳,不斷的演化,不過語音的演化也有它的規律,通過語言學家的分析,往往得到驚人的發現。

幾年前跟瑞士漢學家Wolfgang Behr交流,談到麥字,我們就想到既然麥是外來物,麥字的發音也很可能是外來語的譯音。粵語裡的麥字是入聲字,拼音是mak,這跟《廣韻》裡的切韻“莫獲切”(m+ak)完全一致,是古漢語的發音。在看“麥”的古字,上面一個來字,整體是個麥穗加麥粒的形狀,也有語言學家推論是一個形聲字,古聲母為ml-,因此“麥”上古音是“mlak”。這和古印歐詞根melə有相關之處。melə一詞有以下解釋

 

Also melə-

To crush, grind; with derivatives referring to various ground or crumbling substances (such as flour) and to instruments for grinding or crushing (such as millstones). Oldest form *melh2.

  • O-grade form *mol‑maelstrom, from Middle Dutch malen, to whirl, from Germanic *mal‑.
  • Full-grade form *mel‑meal1, from Old English melu, flour, meal, from Germanic suffixed form *mel-wa‑.
  • Zero-grade form *ml̥‑mold3molder, from Old English molde, soil, from Germanic suffixed form *mul-dō.
  • Full-grade form *mel‑.
  • Suffixed variant form *mal-ni‑malleablemalleolusmalletmalleusmaulpall-mall, from Latin malleus, hammer, mallet.
  • Zero-grade form *ml̥‑amylummylonite, from Greek mulēmulos, millstone, mill.
  • Possibly extended form *mlī‑bliniblintz, from Old Russian blinŭ, pancake.

[Pokorny 1. mel‑ 716.]

 

作為詞根,melə出現不同的型態

melə- : mlē-, mel-d- : ml-ed-, mel-dh-, ml-ēi- : mlī̆-, melə-k- : mlā-k-, mlēu- : mlū̆-

 

韓語和日語,“麥”按照漢音分別讀為맥(maek)和バク (baku,或吳音ミャクmyaku)。不過,韓國和日本也有自己語言本來的發音,日語訓音“麥”念為ムキmugi,跟古漢語一樣,保存了一個g/k的尾音,大概是小麥與四五千年前傳到東亞地區時的遠古記憶。所以,如果日本朋友把我的姓唸作mugi,把我稱作Mugi-san,我倒不太介意。反而中國大陸同胞把我的姓唸作mai,感覺有點彆扭。因為mai已經不是入聲字,而且北方方言同音字那麼多,不看漢字根本不知道mai為何物。

像赫梯語等古印歐語中,與melə-詞根相關的詞一般指“磨”的動作,就是把小麥磨成麵粉的意思。所以英語裡的mill(磨坊),molar(臼齒),meal(粉,與餐食的meal不同)出處相同,發音也保存了m和l兩個聲母。古漢語保存了m聲母,l聲母在“麥”字的發音脫落了,但在原來為麥穗象形字的“來”字中保存下來。而麥字在日語和古漢語中亦保存了入聲字韻尾的k/g聲母,這是出於詞根變化*melə-k-/mlā-k-,還是受到古中亞某種語言的影響,那則有待考察。

去年到印尼學習古爪哇語,教授是荷蘭的Wilhem van der Molen。我驚訝的跟他說,我們名字就像兄弟,一東一西!我的中文名字為文彪,英文取粵語發音為Bill。Bill即William的縮略,跟法語Guillaume和德/荷蘭語的Wilhem同出一轍。Molen荷蘭語就是磨坊,跟“麥”一樣,同是出於古印歐語的*melə-k。

這篇短文是獻給父親的。家父多年對家史和麥氏族譜甚感興趣,還有熱心宗親事業,多年參與南雄珠璣巷麥氏宗祠的修建。每次回老家我都會翻一下父親收藏的族譜和各種材料。想到我們家族過千年的歷史,從麥鐵杖公到現在麥氏子孫散佈全球,人類文明和歷史的變遷,往上推可以看出一片新世界,以後未來就不知曉了。